هنر میناكاری بر روی طلا و نقره (هنرمینای ملیله)،یكی ازقدیمی ترین هنرهای تزئینی ایران است كه از گذشته های بسیار دور برای تزئین ظروف و زیورآلات استفاده می شده و پیشینه آن به زمان هخامنشیان و شاید قبل از آن بر می گردد. چرا كه خاستگاه پیدایش اولیه شیشه در ایران باستانبوده (ماده اولیه تهیه مینا سیلیس است و از طریق ایران به كشورهای دیگر راه یافته است) ازاین رو شكی نیست كه برجستهترین و بزرگ ترین هنرمندان این رشته ایرانی بوده اند. مصداق این نكته مینای نارنجی رنگی است كه برروی تخت سفری نادر شاه افشار به زیبایی هر چه تمام تر به كار رفته است كه نمونه آن را درهیچ جای جهان نمی توان پیدا كرد یا عكس فتحعلی شاه قاجار در ابعاد بسیار كوچك كه از تكنیك نقاشی مینا بر روی مینا استفاده شده كه در عین ظرافت در مینا كاری در حمایل عكس نیز جواهرات بسیار ظریفی كارشده كه تنها ازدست هنرمندان ایران زمین بر می آید و بس.
درسالهای اخیر متأسفانه به دلایل مختلفی این هنر اصیل ایرانی مهجور مانده كه می توان گفت یكی سختیهای انجام این هنر نسبت به دیگر هنرهای فلزی است و دیگراینكه چون تنها بر روی فلزات گرانبها استفاده می شود به لحاظ قیمت تمام شده،نسبت به دیگر هنرها قیمت بالاتری دارد.دیگر اینکه هنرمندی كه در زمینه هنر مینای ملیله فعالیت می كند باید با هنر های دستی دیگری از جمله ارهكاری،قلم زنی،چكش كاری و ملیله كاری آشنایی كامل داشته و همچنین زرگری را نیز به صورت كاملاً حرفه ای انجام دهدتا بتواند در زمینه مینای ملیله،آثار ارزشمندی خلق نماید كه درنتیجه كمتر كسی رغبت به یادگیری و انجام این صنعت هنری پیدا می كند.
در سال ۱۳۰۴ پوپ محقق آمریكایی كه به ایران آمده است در یك سخنرانی در جمعی ازمسئولان مملكتی و علاقه مندان به هنر به تشریح در گذشته و حال پرداخت و در چند جمله راجع به میناكاری گفت:قطعات مینا كاری مرصع ازاختراعات ایرانی است و نمونه بسیار عالی آن جام خسرو است.این هنر را در همان آغاز به چین بردند و در آنجا مبدأ و اساس هنر ملی شان شد. درسال ۱۳۱۷ نخستین چاپ كتاب هنر ایران زیر نظر پوپ منتشر می شود.
در جلد دوم آن راجع به مینای خانه بندی بوسیله اروین سركولیس نگارش یافته،وی در این متن با توجه به نمونه های موجود میناكاری درموزه هابه موضوع ریشه یابی نخستین میناهای دنیا و اینكه ازبیزانس و یا ایران ساسانی سرچشمه گرفته،می پردازد.درقسمتی ازاین كتاب آمده است اگر نمی توان در مورد ریشه زمانی مینای حجره ای حدس زده شود اما دراین كه این هنر مخصوص ایرانی در ایران خلق شده است بسختی میتوان تردید كرد.نقره كاری با مفتول كه شكل ابتدایی ملیله كاری بود در میان اشكانیان رواج داشته است.
میناكاری هنر درخشان آتش و خاك است و با رنگهای پخته و درخشان كه سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می شود. هنرمیناكاری در ایران بیش ازنقاط دیگر تجلی داشته است و یكی از نمونه های قدیمی آنرا از عهد صفویه شارون جهانگرد فرانسوی متذكر شده است كه قطعه مینایی ازكارهای اصفهان بوده مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی كم رنگ و سبز و زرد و قرمز.
جدای ازاظهارات پوپ،منابع متعددی به گستردگی صنعت فلزكاری در دوران هخامنشیان اشاره دارند و در موزه های داخلی و خارجی نیز نمونههای زیادی از محصولات فلزی دوره هخامنشیان موجود است،به طور كلی عصر هخامنشیان سبك معین و معلومی دارد . در جام های نقره ای كه یكی در موزه بریتانیا و دیگری درموزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می شود پایه اولی ازمجسمه مرغ خیالی كه دارای شاخ و منقار است تشكیل شده و دیگر مجسمه بز كوهی است كه بال و ریش دارد. از این رو شواهد نشان می دهد كه هنر مینا كاری در این زمان مرسوم بوده است.
در زمان اشكانیان تزئین بر روی فلز ، عملی معمول و مرسوم بوده و رسم معمول هنری اینزمان پایه های هنر عظیم و درخشان ساسانی را برافراشته است.ازآن چه كه در مقبره شوش پیدا شده و از آثار مكشوفه همدان می توان دریافت كه فلزكاری در زمان اشكانیان از ارزش زیادی برخوردار بوده است.در این زمان ترصیع و مینا كاری هم رواج داشته است. به عنوان مثال می توان ازدیوارهای شوش كه با آجرهای مینا كاری شده پوشیده شده اند،نام برد در آنها تصویر گاو و شاه و نیز حیوانات دیده می شود، دو دستبند طلا كه با مینای آبی و به روش ملیله دوزی كار شده است،هم اكنون در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری میشوند،چون به جواهرات ایرانیان شبیه اندنشان می دهد كه متعلق به این سرزمین بوده است و در عهد اشكانیان ساخته شده اند در آن زمان نشاندن جواهر روی فلز درایران به خوبی انجام می شده است.نمونه آن یك جفت گوشواره است كه درموزه لوور نگهداری می شود.جواهر درایران برای حداقل ۸ قرن ادامه داشته است شاهد دیگر،گیره ای است كه روی آن لعل كار شده و هم اكنون در موزه ولف شیم آلمان حفظ می شود ؛ روی این گیره كه مربوط به دوره اشكانیان است و كیفیت بالایی دارد با زبان پهلوی نام اردشیر را نوشته اند.
بررسی ادوار گذشته ایران از نظر هنر میناكاری نشان میدهد كه این هنر در عهد ساسانیان از تمام دوره ها متنوع تر و كامل تر بوده است.امروزه نیز افراد فعال و دلسوخته ای دراستانهای خراسان، اصفهان،تهران و خوزستان به این حرفه مشغولند كه می توان باحمایت از آنان،به اعتلای این هنر كم نظیر ایران دست یافت.
